Μια Βαθιά Υπόκλιση
στον Βασιλιά
του Νίκου Γραμματικού
Σήμερα το βράδυ (Σάββατο, 12/11), το ασταμάτητο Midnight Express του αξιότιμου κύριου Άκη Καπράνου θα προβάλει στον κινηματογράφο "Ίριδα" τον “Βασιλιά” του Νίκου Γραμματικού. Η ταινία συμπλήρωσε 20 ηρωικά χρόνια ζωής, είναι σοδειάς 2002 και προβλήθηκε για πρώτη φορά στους κινηματογράφους τον Φεβρουάριο του 2003. Σε πρώτη φάση πήγε να την δει λίγος κόσμος, παρόλο που ο Γραμματικός στην προηγούμενη ταινία του (“Απόντες”, 1996) είχε κάνει έναν -για τα εγχώρια δεδομένα- πάταγο. Σταδιακά, όμως, και όσο τα zeroes κυλούσαν, ο “Βασιλιάς” κέρδιζε, μέσω των DVDs και κάποιων ειδικών προβολών, ολοένα και περισσότερες θεάσεις και κατακτούσε ολοένα και περισσότερο χώρο στο σινεφίλ κοινό. Φτάνοντας στα 10’s και κλιμακωτά ως και σήμερα, η ταινία έφτασε να θεωρείται ως μία εκ των κορυφαίων ελληνικών των τελευταίων 20 χρόνων. Δίκαια και άξια θα πω εγώ και θα προσθέσω όχι μόνο ελληνικών και όχι μόνο των τελευταίων 20 χρόνων. Είναι ένα αριστούργημα ο “Βασιλιάς” και μία από τις πιο αγαπημένες και δυνατές ταινίες που έχω δει ποτέ. Για διάφορους λόγους, δεν θα πάω σήμερα στην Ίριδα για να τον ξαναδώ, όμως η περίσταση με ώθησε να γράψω δυο λόγια εδώ, στο κατά τα άλλα μουσικό Υπόγειο, το οποίο εντούτοις κάποιες (λίγες) φορές ρίχνει το θολό φως του και στον κινηματογράφο...
Στο χνάρια του “Βασιλιά” έφτασα μέσω μιας άλλης ελληνικής ταινίας, που μου άρεσε πολύ λιγότερο. Ο “Χαμένος Τα Παίρνει Όλα” του Νικολαϊδη με τον Γιάννη Αγγελάκα είχε παιχτεί στα σινεμά λίγο πριν τον “Βασιλιά” και ένα Σάββατο του Χειμώνα ήμουν εκεί για να το δω, μαζί με την παρέα του αδελφού μου. Στα παραδοσιακά “ΠΡΟΣΕΧΩΣ”, λοιπόν, έπαιξε και ο “Βασιλιάς” και από το τρέιλερ και μόνο αυτή η ταινία μου “μίλησε”, με τάραξε.
Λίγο καιρό αργότερα βρισκόμουν στο κυλικείο ενός 5x5, έχοντας μόλις αφήσει τα σωθικά μου στον πλαστικό τάπητα του γηπέδου. Πάντοτε, μετά το τέλος του αγώνα, με τον φίλο και συμπαίκτη Μανώλη, κανονίζαμε ποια ταινία θα πάμε να δούμε. “The Aviator!”, αναφώνησε ο Μανολίτο, ο οποίος -ως βαθύς και αμετανόητος σινεφίλ- είχε επωμιστεί με χαρά το ρόλο του να ψάχνει και να επιλέγει ταινίες για την παρέα. Εγώ επέλεγα τα μπαρ που θα πηγαίναμε μετά. Ο καθένας στο πόστο του. Συνήθως, λοιπόν, η γνώμη του Μανώλη μετρούσε διπλά και τριπλά για το ποια ταινία θα βλέπαμε, όμως εκείνη την ημέρα στο κυλικείο του γηπέδου θα είχε ένα σκληρό αντίπαλο. Εμένα, που δεν μπορούσα με τίποτα να ξεχάσω το τρέιλερ που είχα δει λίγο καιρό πριν. “Πάμε άλλη φορά στο Aviator, βγήκε σήμερα μια ελληνική που θέλω να δω, θα σου αρέσει και σένα, του -”. Εκεί ο Μανώλης με έκοψε (κλασικά και ξερολίστικα) “Τον Βασιλιά του Γραμματικού λες, ε; Δεν ψήνομαι για κατάθλιψη σήμερα, θέλω κάτι πιο χαλαρό, κερδίσαμε και στον αγώνα”. Εγώ, όμως, δεν το έβαλα κάτω και για να μην σας τα πολυλογώ μετά από δύο ώρες ήμασταν στο φουαγιέ του ΑΕΛΛΩ (νομίζω) και περιμέναμε την έναρξη της ταινίας, μαζί με άλλα 20-30 άτομα max.
Η ταινία ξεκίνησε και ακαριαία μας τύλιξε στον ρεαλιστικό και σκληρό μανδύα της, πολύ σύντομα ακολουθούσαμε με τα μάτια γουρλωμένα και το μυαλό σε πλήρη εγρήγορση κάθε βήμα, κάθε βλέμμα, κάθε λέξη, και κάθε σκέψη του -αυτοεξόριστου από την Αθήνα σε ένα μικρό χωριό της Πελοποννήσου- Βαγγέλη Φαρμακόρη, τον οποίο αφοπλιστικά, καθηλωτικά και συγκινητικά ενσάρκωνε ο one of a kind Βαγγέλης Μουρίκης. Ο Γιάννης Ζουγανέλης, πρώτη φορά στο ρόλο του κακού, ήταν πραγματικά πολύ κακός. Ο Χατζησάββας σαν να έχει βγει απ΄το πανί και να μιλάει δίπλα σου. Ο Μπάμπης Γιωτόπουλος, ως δήμαρχος του χωριού, εξαιρετικός. Και ο γιος του (στην ταινία), ο Τάσος Νούσιας (τον πρωτογνώρισα, όπως και τον Μουρίκη, στους “Απόντες”) συγκινητικός. Απίθανη και “η τρελή του χωριού” Βιβή Κόκκα, αξιοπρεπέστατη και απόλυτα μοιραία καταστροφική -όπως επιτάσσει ο ρόλος της- η Μαριλίτα Λαμπροπούλου. Μεγαλούργησαν όλοι με τον τρόπο τους, υπό το βαθύ βλέμμα και την μεγαλοφυή σκηνοθετική άποψη του Γραμματικού. Μαέστρος...
Στο διάλειμμα, και ενώ όλοι διαισθανόμασταν την τραγική κορύφωση που ερχόταν σαν καταιγίδα στην ταινία, συνέβη κάτι πρωτόγνωρο. Στο φουαγιέ δεν άκουγες λέξη. Κανείς δεν μιλούσε, οι παρέες στέκαν σιωπηλές καπνίζοντας και πίνοντας ποτά, βλέμματα γεμάτα αγωνία και δέος. “Στο πα ρε μαλάκα, να πάμε στο Aviator, δεν ήθελα τέτοια σήμερα”, ψέλισσε ο Μανώλης.
Στο τελείωμα της ταινίας τα πράγματα ήταν χειρότερα. Η σιωπή ήταν πια πιο βαριά και αποπνικτική. Το στομάχι μου ήταν κόμπος και ένιωθα στα μάτια μου έναν χείμαρρο από δάκρυα έτοιμο να ξεχυθεί στα μάγουλά μου. “Κι εγώ ακριβώς το ίδιο νιώθω μαλάκα Μιχάλη”, μου είπε ο Μανώλης καθώς κατευθυνόμασταν προς το Au Revoir για ποτά. Εκεί ξεκινήσαμε την πρώτη ανάλυση της ταινίας, μιλήσαμε για την εγγενή και βαθιά ριζωμένη ξενοφοβία των Ελλήνων, που κατά τ’άλλα είναι “ο πιο φιλόξενος λαός του Κόσμου", Ξένιος Δίας και λοιπές παπαριές που ευσταθούν μόνο όταν η φάση μυρίζει χρήμα, χρήμα που φέρνουν οι τουρίστες το Καλοκαίρι, τη δυσκολία των Ελλήνων να ανεχτούν και να σεβαστούν τη διαφορετικότητα, την μανία τους να αφανίσουν, αν χρειαστεί, ό,τιδήποτε και οποιονδήποτε δεν ακολουθήσει τις δικές τους επιταγές και πεπατημένη. Για την κατασκευή εξιλαστήριων θυμάτων και για την ανάγκη να συγκαλύψουμε τη δική μας ηθική σήψη και κατάπτωση ψάχνοντας με το στανιό να τα προβάλλουμε και να τα ρίξουμε στον πρώτο βολικό -εκ θέσεως και παρελθόντος- τυχόντα.
Οι αναλύσεις, οι προεκτάσεις, οι ερμηνείες και η αναζήτηση των μεταμηνυμάτων και των αλληγοριών της ταινίας συνεχίστηκαν και αργότερα, όταν ο φίλος Βλάσης βρήκε με κάποιο τρόπο σε μια βιντεοκασέτα τον πιλότο της ταινίας και τη βλέπαμε σχεδόν κάθε βδομάδα σε ομαδικές προβολές, προσκαλώντας κάθε φορά διαφορετικούς φίλους και παρέες, μεταδίδοντας το μεγαλείο του Βασιλιά σαν παλιρροιακό κύμα. Κι όταν το Metropolis, στο κλείσιμο της θρυλικής “Προοπτικής”, έβγαλε σε προσφορά το DVD στα 5 ευρώ, έδωσα 50 και πήρα 10 αντίτυπα για να τα δωρίζω σε φίλους.
Είναι ένα αριστούργημα ο Βασιλιάς του Γραμματικού. Κι αν το έχω δει πάνω από 20 φορές, θα το έβλεπα και άλλες τόσες. Και, οκέι, πέρα από τις αναλύσεις και τις ερμηνείες που προανάφερα, είναι μια ταινία που κάθε σκηνή της κόβει σαν ξυράφι και κάθε της λέξη πέφτει με γδούπο στο μυαλό και στην ψυχή σου.
* Το σενάριο του Βασιλιά βασίζεται σε αληθινή ιστορία. Ο Γραμματικός την διάβασε ως είδηση σε εφημερίδα, κράτησε το απόκομμα και κάποια χρόνια αργότερα αποφάσισε να την κάνει ταινία, γράφοντας το σενάριο μαζί με τον Νίκο Παναγιωτόπουλο.
** Η ταινία κέρδισε τέσσερα Κινηματογραφικά Βραβεία Ποιότητας στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης: τρίτης καλύτερης ταινίας, καλύτερου ηθοποιού (Βαγγέλης Μουρίκης), σκηνογραφίας και ήχου. Επίσης, κέρδισε τη Χρυσή Πυραμίδα στο φεστιβάλ του Καΐρου.
*** Τη μουσική έχει επιμεληθεί ο Θανάσης Παπακωνσταντίνου. Το κάδρο που απεικονίζει τον παππού του Βαγγέλη Φαρμακόρη στο σπίτι του στην Πελοπόννησο είναι το εξώφυλλο του δίσκου “Βραχνός Προφήτης”, που είχε κυκλοφορήσει τον Ιούλιο του 2000. Στο δίσκο "Διάφανος" του 2006 βρίσκεις το κομμάτι "Ο Βασιλιάς" που έχει γραφτεί για την ταινία. Το κομμάτι του Θανάση Παπακωνσταντίνου “Α.Select”, από το δίσκο του “Πρόσκληση σε Δείπνο Κυανίου” του 2014, βασίζεται στο μουσικό θέμα που ντύνει μία (συγκλονιστική) σκηνή του “Βασιλιά”.
