Πέντε Χρόνια Χωρίς
Το Νίκο Παπάζογλου:
Κρύβει Πόνο Ένα Τέτοιο Ταξίδι Στα Παλιά (Ν.Νικολίτσης)
Την ερχόμενη Κυριακή, 17 Απριλίου, συμπληρώνονται πέντε χρόνια χωρίς έναν από τους πιο σημαντικούς δημιουργούς και ερμηνευτές της σύγχρονης ελληνικής μουσικής, πέντε χρόνια χωρίς το Νίκο Παπάζογλου. Ήταν Κυριακή των Βαϊων του 2011, όταν ο Νικόλας μας άφηνε, σε ηλικία 63 ετών. Το Υπόγειο θα αποτίσει τον φόρο τιμής του στον υπέρτατο ήρωά του με μια σειρά από κείμενα αφιερωμένα στη μνήμη του και στο έργο του. Εδώ το κείμενο του αγαπημένου φίλου του Υπογείου, Νίκου Νικολίτση.
Κρύβει πόνο, κρύβει πόνο ένα τέτοιο ταξίδι στα παλιά…
Πόσο σκληρό είναι να ζει κανείς σε μια εποχή στρεβλής και ευτελούς ευμάρειας; Πώς μπορεί να οργανώσει την άμυνά του απέναντι σε ένα σύστημα σχέσεων που επιδιώκει να αναιρέσει τη δυνατότητα δημιουργίας αυθεντικών σχέσεων; Πώς να αντιμετωπίσει ένα πολιτικό σύστημα που ενσωματώνει ό,τι του αντιτίθεται περιθωριοποιώντας το; Και είναι δυνατόν να δακρύσεις; Κι αν δακρύσεις, μπορείς να το μοιραστείς ή αξίζει να το μοιραστείς; Και όταν πρέπει ν’ αντισταθείς και να συγκρουστείς σε ένα πλαίσιο εργασιακών συνθηκών που μας συνθλίβει, ποια είναι τα όρια που μέσα τους μπορείς να κινηθείς, ποιος είναι ο ορισμός της αντίστασης και της σύγκρουσης σε τέτοιες συνθήκες;
Μιλάω για την εποχή της δεκαετίας του 80 και του 90.
Και όταν κυκλοφόρησε το Χαράτσι ένιωσα τη χαρά πώς ήταν και κάποιος άλλος, εκεί μακρυά στη μυθική μου Θεσσαλονίκη, που τράβαγε κουπί δίπλα μου, που έκλαιγε μαζί μου τα ίδια βράδια, που προσπαθούσε όχι να ξεφύγει μα ούτε και να υποταχθεί, αλλά να σταθεί με αξιοπρέπεια στη σκληρή εποχή. Παίζοντας με τις αντιφάσεις, μόνος μπροστά σε μια πόρτα κλειστή, περιμένοντας απεγνωσμένα ένα τηλέφωνο, ένας που κάνει αντάρτικο στο χρόνο ξέροντας εντούτοις ότι αυτός όλα θα τα ρημάξει, ένας πάντα ερωτευμένος με κάτι ονειρικό και άπιαστο, και μετά ένας που στοχαζόταν πάνω στον λανθασμένο δυϊσμό που επιβάλλαμε στον αδιαίρετο κόσμο και έβγαζε τη γλώσσα στον απλουστευτικό κυνισμό του ένα κι ένα κάνουν δύο. Κι ήταν πάλι δίπλα μου όταν κατέβηκα αργά στο μπαρ…της νύχτας ακρωτήρι και παρατηρούσα με περίσκεψη και αγωνία να κοιτάζουν τα ποτήρια τους αμίλητοι θαμώνες, οι ευκαιρίες χάθηκαν θα ρθουν σκληροί χειμώνες.
Όμως το μέγα θαύμα ήταν στις συναυλίες. Όπου συναντούσα κάθε φορά εκατοντάδες ή μερικές χιλιάδες άλλους και άλλες που ήταν κι αυτοί στην ίδια βάρκα και δεν τους ήξερα. Πόσο θάρρος δίναμε ο ένας στον άλλον! Εκεί ένιωθες ότι αξίζει που κρατάς ψηλά το κεφάλι. Πήγαινες την άλλη μέρα στη δουλειά, και ήξερες ότι δεν είσαι μόνος απέναντι στην ευτέλεια του μικροχαφιεδισμού και της φτηνής ιδιοτέλειας, ότι έχεις μέσα και ομοίους για να πολεμήσεις την απληστία και την διευθυντική αφασία του κέρδους.
Ο Νίκος Παπάζογλου ήταν κάτι σαν θείο δώρο, μια ευλογία στην κατάλληλη στιγμή. Φτιάχνει ή/και τραγουδάει τραγούδια που η αισθητική τους δεν πληγώνει αυτόν που άκουγε Θεοδωράκη ή Χατζιδάκι, που δεν προσβάλλουν όποιον άκουγε Τσιτσάνη ή Ζαμπέτα ή Άκη Πάνου, που δίνουν χαρά σε όποιον άκουγε ροκ. Μα δεν καταφρονούν κιόλας τον ναυαγισμένο στη χυδαία ελαφρότητα του πλαστικού τραγουδιού και του σκυλάδικου· γιατί η τέχνη είναι φιλάνθρωπη και αφήνει πάντα τις πόρτες της ανοιχτές. Δημιουργεί δηλαδή ο Νικόλας μια σύνθεση των διαφορετικών που είναι αυθεντική, που έχει μέτρο και που υπερβαίνει τα εξ ων συνετέθη έτσι, ώστε να είναι εντέλει διαφορετική από αυτά. Πιστεύω ότι ο Παπάζογλου ξεπήδησε από αυτήν την αγωνία των νέων να εκφραστούν σύνθετα και σε υψηλό επίπεδο, δηλαδή σε ένα επίπεδο αξιοπρέπειας και περηφάνειας. Και μπόρεσε να εκφράσει αυτή την αγωνία γιατί την είχε κι ο ίδιος μέσα του, όπως είχε μέσα του και όλο το ποικίλο αξιακό και αισθητικό υπόστρωμα. Δεν υποκρίθηκε, δεν εκβίασε τεχνητές συγχωνεύσεις. Ήταν ροκάς γνήσιος, ήταν λαϊκό παιδί γνήσιο κι εργατικό, είχε κουλτούρα και ιδεολογία και άποψη, δεν ήταν ‘κουλτουριάρης’. Και η έγνοια του ήταν να αποφεύγει την ύβριν.
Γι’ αυτό και τα τραγούδια του ένωσαν τις παρέες. Διαφορετικοί άνθρωποι, με διαφορετικά ακούσματα, όλων των ηλικιών. Σε όλα τα μέρη της Ελλάδας. Στα σπίτια, στις ταβέρνες, στα καφενεία. Υπήρχε χώρος για τα συρτά του, για τα ζεϊμπέκικά του, για τους καρσιλαμάδες του, για τα ευγενικά τσιφτετέλια του, για τον Αύγουστο και τη Ρωγμή του Χρόνου. Στα γλέντια δεν έμενε κανείς στην καρέκλα, όταν το πικάπ έπαιζε το Πότε Βούδας πότε Κούδας, τον Υδροχόο, το Αχ Ελλάδα σ’ αγαπώ. Όλοι στο χορό αγκαλιασμένοι κύκλο από τους ώμους και αισιόδοξοι. Και όλοι γύρω από τον χορευτή με δέος, όταν έπαιζε Ο μοναχός ο άνθρωπος ή Η βαρειά βαλίτσα. Και όταν ερχόταν η ώρα του προφορικού τραγουδιού, όλοι τραγουδάγαμε κύκλο το Μπαγλαμαδάκι, Οι μάγκες δεν υπάρχουν πια, Αύγουστος. Και πόσα γελαστά πρόσωπα, πόση χαρά και κέφι κι ενωμένες παρέες στις συναυλίες!
Βέβαια, ίσως να μην πετύχαινε τίποτε από όλα αυτά, αν δεν ήταν ψυχάρα. Έπαιρνε το τραγούδι και του έδινε πνοή. Τραγούδια τραγουδισμένα πριν από αυτόν (ή και μετά), που θα μπορούσαν να είχαν μείνει απλές προσωπικές αφηγήσεις, τα απογείωσε μόλις τα ενορχήστρωσε και τα τραγούδησε ο ίδιος: Πότε Βούδας Πότε Κούδας, Αχ Ελλάδα, Εδώ στη Ρωγμή του Χρόνου, Φεύγω. Με τη συγκλονιστική ερμηνεία του τα μετέτρεψε σε σύμβολα της κοινής μας τραγικής υπόστασης μέσα σ’ ένα κόσμο που αλλάζει απειλητικά. Εξακολουθεί να αλλάζει… Απειλητικά… Γι’ αυτό κι εξακολουθούμε να χρειαζόμαστε τα τραγούδια του Νίκου Παπάζογλου και όλους τους παλιούς και καινούριους μας φίλους. Πάλι, με ψηλά το κεφάλι, με περηφάνεια και αξιοπρέπεια θα ξεπεράσουμε κι αυτόνα τον καιρό, ένα καΐκι πρόσφυγες σε νέους ουρανούς.
