Τρύφων Λάζος
Ο Τρύφων Λάζος έχει γράψει πολλά χιλιόμετρα μουσικής δράσης, μέσα από διάφορα σχήματα: παλαιότερα με τους Old House Playground και έδρα το Manchester, πιο πρόσφατα, και εντός συνόρων, με τους Beggar’s Delight. Εδώ και μερικά χρόνια, πάντως, ακολουθεί και μια πιο μοναχική πορεία, ως σόλο τραγουδοποιός, με δύο μέχρι στιγμής δισκογραφικούς σταθμούς: το ντεμπούτο του 2019, με τίτλο "Αναφορά", και το "Κάρμα Κομεντί", που κυκλοφόρησε μόλις πριν μερικούς μήνες. Αυτή η δεύτερη κατάθεσή του μαρτυρά ότι στα χρόνια που μεσολάβησαν ο Λάζος εξελίχθηκε σε όλους τους τομείς της τέχνης του. Επόμενο ήταν, λοιπόν, να αναρωτηθούμε για τα πώς και τα γιατί αυτής της εργασίας, και να του ζητήσουμε απαντήσεις…
Κάρμα Κομεντί (οut 9/5 via Puzzlemusik)
To Yπόγειο: Νέος δίσκος, έξι χρόνια μετά την Αναφορά. Μέσα σε αυτό το διάστημα, που ήταν ούτως ή άλλως περιπετειώδες για την ανθρωπότητα, τι συνέβη σε εσένα;
Μου συνέβησαν διάφορα: χωρισμοί, αλλαγές σπιτιών, αλλαγή τρόπου αντιμετώπισης του οργάνου -έμαθα άλλες τεχνικές, στην κιθάρα αλλά και στο μπουζούκι... Όσον αφορά τη δημιουργικότητα, πέρασα μία φάση που ό,τι έγραφα δεν μου φαινόταν αρκετό. Μου πήρε πολύ καιρό να γράψω κάτι που να νιώσω ότι είναι άξιο ύπαρξης, ώστε να συνεχίσω. Έκανα πολύ ψάξιμο, και ως προς τον επαναπροσδιορισμό του ήχου μου, αλλά και με το μέσα μου: γιατί το κάνω όλο αυτό, ποιος ο λόγος, τι έχω να πω; Προσπάθησα να είμαι όσο πιο αληθινός γινόταν, χωρίς να βάζω όρια στον εαυτό μου. Ώσπου έφτασα σε ένα σημείο όπου μου άρεσε και ο ήχος, και το πού πήγαινε το όλο πράγμα, και αποφάσισα να κυκλοφορήσω το υλικό.
Το Υπόγειο: Ο δίσκος έχει τον τίτλο Κάρμα Κομεντί -πρόκειται για στίχο από το ομώνυμο τραγούδι. Τον βρίσκω εξαιρετικό τίτλο, και πολύ πιασάρικο. Γιατί τον επέλεξες;
Υπήρξε μια φάση στη ζωή μου, όπου λίγο την είδα σαν μια μαύρη κωμωδία: σαν μια δύσκολη κατάσταση που ζούμε, αλλά μπορούμε ταυτόχρονα να γελάμε με αυτή. Όπως έλεγε ο Charlie Chaplin, η ζωή σε κοντινό πλάνο είναι τραγωδία, αλλά σε μακρινό πλάνο είναι κωμωδία. Οπότε κατάφερα να δω το όλο πράγμα λίγο από μακριά, και να γελάσω μ’ αυτό, και να προχωρήσω.
Το Υπόγειο: Αλήθεια, πιστεύεις στη μοίρα και στο κάρμα;
Είναι φορές που πιστεύω, και άλλες που δεν πιστεύω. Κάποιες φορές ψάχνω νόημα, άλλες φορές καταλήγω ότι αυτό δεν υπάρχει... Αυτά σκεφτόμουν όταν έγραφα αυτό το τραγούδι, όπου λέω «κλισέ έγινε η μοίρα, το κάρμα κομεντί». Αφού βιώσεις κάτι, και σταδιακά αποστασιοποιηθείς από αυτό, μετά μπορεί να σκεφτείς ότι είχε ένα νόημα, αφού σε οδήγησε να γίνεις ο άνθρωπος που είσαι. Δεν θέλω να είμαι μοιρολάτρης -παρότι έχω υπάρξει και τέτοιος. Πιστεύω στη δύναμη της επιλογής, ότι εσύ φτιάχνεις το τώρα: έχεις βρεθεί σε μια κατάσταση, και με τις δυνάμεις που έχεις, και με αυτό που σου δίνει το γύρω σου, μπορείς να αφεθείς, και να πλεύσεις ταυτόχρονα. Το να είναι όλα γραμμένα δεν μου φαίνεται και πολύ ενδιαφέρον.
Το Υπόγειο: Συνεργάζεσαι και σε αυτόν τον δίσκο, όπως και στον προηγούμενο, με τον Greggy K., τον Γρηγόρη Κόλλια, από τους Echo Train.
Ναι, παίζει στους Echo Train, αλλά και με τη Ren Water (Ειρήνη Παναγοπούλου), στο σόλο άλμπουμ της. Συμμετέχω κι εγώ στη μπάντα της Ren, στα live της.
Το Υπόγειο: Πώς γνωριστήκατε και πώς έχετε δέσει τόσο πολύ;
Ήμουν ακόμη στην Αγγλία, στο Manchester, όταν έγραφα τα κομμάτια για το πρώτο άλμπουμ, και μιλούσα με έναν παλιό φίλο, τον Δημήτρη Αργυρόπουλο -έγραφε κάποτε και σε κάποια μουσικά περιοδικά. Του είχα στείλει το υλικό, και τον ενδιέφερε να με βοηθήσει, να βρει κάποιους ανθρώπους. Βρήκε τον Γρηγόρη, οπότε άκουσα κάποιες δουλειές του, κατέβηκα Ελλάδα, και γνωριστήκαμε. Και είναι απ’ αυτές τις περιπτώσεις που υπάρχει εξ αρχής χημεία, δέσαμε αμέσως. Του άρεσε πολύ το υλικό, του άρεσαν πολύ οι στίχοι, και η όλη προσέγγιση. Ήταν πάρα πολύ εύκολη η συνεργασία: συμπληρώναμε ο ένας τον άλλον και δεν υπήρχαν πολλές διαφωνίες. Δέσαμε πολύ, γίναμε φίλοι, και με τον Γρηγόρη και με την Ειρήνη. Οι δυο τους δουλεύουν και μαζί, είναι πολύ συχνά και η Ειρήνη μαζί μας στο στούντιο.
Το Υπόγειο: Πώς δουλέψατε για το Κάρμα Κομεντί;
Το Κάρμα Κομεντί το ηχογράφησα σχεδόν όλο -κιθάρες, μπάσο, τζουρά, πλήκτρα- στο σπίτι μου. Και στο στούντιο του Γρηγόρη ηχογραφήσαμε φωνές, κρουστά και τσέλο. Ήταν πολύ εύκολο να δουλεύουμε με τον Γρηγόρη, κατάλαβε με τη μία τι ήθελα, ήταν κι αυτός στην ίδια φάση ηχητικά, το γούσταρε πολύ. Πειραματιστήκαμε αρκετά, και ο Γρηγόρης, με τις γνώσεις και την εμπειρία του, βοήθησε το ηχογράφημα να ανασάνει, το ανέδειξε πάρα πολύ, και το ομόρφυνε. Έχουμε μια πολύ ωραία συνεργασία, και επαγγελματική και καλλιτεχνική, και ως φίλοι καταλαβαινόμαστε πολύ εύκολα.
Το Υπόγειο: Υπάρχουν τρία βίντεο που έχουν γίνει για τραγούδια του δίσκου. Τα δύο είναι σε σκηνοθεσία Σταύρου Δάλκου, και το ένα είναι δική σου παραγωγή.
Ναι, το “Όνειρο 3, Βερολίνο” το σκηνοθέτησα τελείως μόνος, αλλά εμφανίζεται και η Ren Water. Ήταν πολύ ωραία εμπειρία: είχα μια κάμερα δανεική, και άρχισα να παίζω λίγο με φώτα και τέτοια... Είδα κι εγώ δεν ξέρω πόσα tutorials, μου άνοιξε ένας κόσμος πολύ μαγικός, μου άρεσε πάρα πολύ όλο αυτό. Το έκανα όλο στο DaVinci Resolve, οπότε έμαθα και λίγο color grading, μοντάζ... Πειραματίστηκα πολύ, και μου πήρε τρεις μήνες σχεδόν, δηλαδή μάθαινα καθώς το έφτιαχνα. Ήταν και μια πρόκληση, να δω αν μπορώ να το κάνω κι αυτό. Το ένα έφερε το άλλο, και τελικά κατέληξα σε μια αισθητική που θυμίζει κόμικ. Tα επόμενα δύο βίντεο, για τα “Καλλιδρομίου” και “Κάρμα Κομεντί”, τα έφτιαξε ο Σταύρος, με τον οποίο είχαμε συνεργαστεί και ως Beggar’s Delight -μάς είχε κάνει ένα βιντεάκι για μια διασκευή του “Loverman”, του Nick Cave. Μου άρεσε πάρα πολύ η αισθητική του, και έτσι τον πλησίασα τότε τον Σταύρο. Ο οποίος με ήξερε ήδη απ’ την παλιά μου μπάντα, τους Old House Playground. Και πάλι υπήρξε μία χημεία κατευθείαν, ο Σταύρος είναι, άλλωστε, και πολύ ωραίος τραγουδοποιός. Έχουμε κάνει και δύο live μαζί.
Το Υπόγειο: Υπάρχει μια αισθητική γενικά σ’ αυτά που έχεις κάνει, και στα βίντεο, και στα εξώφυλλα των δίσκων, είναι λίγο ονειρικά, αφαιρετικά, και συνήθως εσύ δεν φαίνεσαι τόσο. Είναι δική σου επιλογή αυτό;
Ναι, μου αρέσει αυτό, να μη φαίνομαι και τόσο -μου αρέσει, ας πούμε, αυτό που έκαναν οι Gorillaz. Και όντως το άλμπουμ νομίζω βγήκε πολύ ονειρικό. Μου αρέσει αυτή η αισθητική, η κάπως μυστήρια, η όχι τόσο ξεκάθαρη. Κάποια στιγμή σκεφτόμουν να μη χρησιμοποιώ καν το όνομά μου, αλλά το είδα τελικά σαν πρόκληση το να εκτεθώ, να μην κρύβομαι.
Το Υπόγειο: Ποιες θα έλεγες ότι είναι οι βασικές μουσικές επιρροές σου; Υπάρχει σίγουρα το ρεμπέτικο στοιχείο, που υπήρχε και στον πρώτο δίσκο. Τι άλλα πράγματα θα έλεγες ότι σε έχουν σημαδέψει;
Θα ανέφερα σίγουρα τον Tom Waits, ήταν μια περίοδος στη ζωή μου που άκουγα αποκλειστικά αυτόν. Επίσης, με έχει επηρεάσει η indie σκηνή της Αγγλίας. Τελευταία ακούω πιο πολύ ορχηστρική μουσική: Hermanos Gutiérrez, Arvo Pärt, Portico Quartet... Νομίζω οι Hermanos με επηρέασαν αρκετά, δεν ξέρω πόσο φαίνεται, βέβαια. Ίσως στο “Meine Liebe”, ένα ορχηστρικό από τον νέο δίσκο, να είναι πιο εμφανής η επιρροή. Όσο για το ρεμπέτικο, δεν έγινε επιτηδευμένα, επί τούτου, απλά έχει μπει στο παίξιμό μου πλέον, και βγαίνει προς τα έξω.
Το Υπόγειο: Ακουγόταν στο σπίτι σου το ρεμπέτικο, στα παιδικά σου χρόνια;
Ακουγόταν πολύ, αλλά εγώ τότε δεν γούσταρα ιδιαίτερα. Έφυγα στην Αγγλία για κάποια χρόνια και τότε το είδα από απόσταση, και το προσέγγισα πάλι. Είναι πολύ ενδιαφέρον, μουσικά, αυτό που έκαναν οι ρεμπέτες. Με έπιασε και μια νοσταλγία ενδεχομένως, συμβαίνει αυτό όταν ζεις έξω για χρόνια. Αλλά και αυτή η αποστασιοποίηση με βοήθησε να το δω πιο καθαρά, όχι σαν κάτι που ήτανε βαλτό. Και μελέτησα, έκανα μαθήματα στο μπουζούκι κτλ., γιατί ήθελα να το μάθω.
Το Υπόγειο: Νομίζω ήταν περίπου την εποχή που βγήκε ο πρώτος σου δίσκος που επέστρεψες στην Ελλάδα. Σε αυτά τα χρόνια που έχουν περάσει από τότε, μετάνιωσες ποτέ που άφησες το εξωτερικό;
Όχι, δεν το ‘χω μετανιώσει. Όταν γύρισα είχα πολύ ενθουσιασμό και μού φαινόταν ότι η πολιτισμική κατάσταση στην Ελλάδα ήταν πολύ πιο ενδιαφέρουσα σε σύγκριση με την Αγγλία. Ακόμη το πιστεύω αυτό, γιατί υπάρχουν πολύ περισσότερες επιρροές και μίξεις εδώ. Σίγουρα οι Άγγλοι έχουν πολύ ωραίο ήχο και αισθητική, κι αυτό που κάνουν το κάνουν πάρα πολύ ωραία. Αλλά για μένα κάπως είχε κλείσει ο κύκλος εκεί, και ήθελα να γυρίσω. Εντάξει, με πιάνει κάποια νοσταλγία καμιά φορά, για τη ζωή εκεί, αλλά μου αρέσει πολύ εδώ. Και νομίζω ότι, επειδή δεν συμμετέχω και πολύ συναισθηματικά, η όλη κατάσταση στην Ελλάδα, αυτό που λέμε ότι δεν λειτουργεί τίποτα κλπ., δεν με επηρεάζει και τόσο.
Το Υπόγειο: Νιώθεις μέρος της εγχώριας σκηνής; Συναναστρέφεσαι κόσμο;
Γνωρίζω συνέχεια άτομα, και πλέον συμμετέχω και σε μια άλλη μπάντα, τους Velvoids, στους οποίους παίζω μπάσο -τελευταία έγινε αυτό. Επίσης, γνώρισα πρόσφατα και τον τραγουδοποιό Θέμο Σκανδάμη. Λόγω της απουσίας μου δυσκολεύτηκα να ξαναμπώ στην όλη φάση, να γνωρίσω δημιουργούς κτλ. Γίνονται πολλά και ενδιαφέροντα πράγματα, νομίζω. Βέβαια το κατά πόσο αυτό θα μπορέσει να δημιουργήσει πάλι μια σκηνή, όπως παλιότερα, μένει να φανεί. Έχω την αίσθηση ότι για τους τραγουδοποιούς αυτή τη στιγμή δεν είναι ευνοϊκή η συγκυρία. Αλλά γράφονται πολύ ωραία πράγματα, πολύ ιδιαίτερα και πολύ ουσιαστικά.
Το Υπόγειο: Συμφωνώ. Απλά ναι, το ζητούμενο είναι να γίνει κάτι μεγαλύτερο όλο αυτό.
Σε κουβέντες με φίλους τραγουδοποιούς, όπως ο Σταύρος Δάλκος, συνήθως καταλήγουμε ότι μάλλον ο κόσμος αυτή την εποχή δεν ψάχνεται για κάθαρση, αλλά πιο πολύ για διασκέδαση, για να ξεχαστεί. Ενώ ένας τραγουδοποιός μάλλον πιο πολύ προς την κάθαρση πάει, αυτό βγάζει, αυτό μπορεί να προσφέρει στον ακροατή. Νομίζω είμαστε τώρα σε μια κατάσταση που οι περισσότεροι λένε «ας ξεχαστούμε λίγο και ίσως αργότερα πάμε αλλού».
Το Υπόγειο: Αυτή είναι πολύ ωραία παρατήρηση. Οπότε είσαι μακροπρόθεσμα αισιόδοξος για το μέλλον του μοντέλου του τραγουδοποιού στην Ελλάδα;
Είμαι, ναι, αν και δεν ξέρω γιατί (γέλια). Ίσως είμαι κι από τη φύση μου έτσι, κάπως αισιόδοξος. Υπάρχει τόσο ωραίο υλικό, οπότε κάποια στιγμή, κάποιος, κάπου, κάτι θα γίνει πάλι, που θα δώσει ξανά δυνατότητες -όχι σε όλους, εννοείται, πάντα λίγοι είναι αυτοί που τα καταφέρνουν.
Το Υπόγειο: Δεν σε τρομάζει, δηλαδή, η επέλαση της Τεχνητής Νοημοσύνης;
Για την ώρα, όχι. Μάλλον πιστεύω ακόμα στον άνθρωπο -μου φαίνεται λίγο άχρωμο όλο αυτό με την ΤΝ. Θα μπορέσει ποτέ ένα μηχάνημα να έχει την εμπειρία ζωής που έχει ένας άνθρωπος; Μπορεί όντως να έρθει μια περίοδος που να επικρατήσει κάτι τέτοιο, στο μεγάλο κοινό, το οποίο δεν ψάχνει κάτι πιο ουσιαστικό. Αλλά πάντα θα υπάρχουν οι άνθρωποι, και νομίζω ότι θα υπάρξει ξανά μια εποχή που θα ζητήσουμε περισσότερη ουσία. Οπότε μπορεί και να γίνει ακόμη πιο πολύτιμο το ανθρώπινο στοιχείο. Ναι, δεν με φοβίζει για την ώρα, κι ας λένε ότι θα είναι δύσκολα τα πράγματα.
Το Υπόγειο: Αλλά και πότε δεν ήταν;
Ακριβώς.
Το Υπόγειο: Όπως έχεις σταθερή σχέση με τον Greggy K., στο θέμα της παραγωγής των δίσκων, έχεις μια αντίστοιχη και με την Puzzlemusik του Χρήστου Αλεξόπουλου, όσον αφορά τις κυκλοφορίες.
Ναι. Όταν είχαμε ετοιμάσει τον πρώτο δίσκο, τον στείλαμε στον Χρήστο, του άρεσε, βρεθήκαμε, και συμφώνησε να το κυκλοφορήσει. Μέσα σε αυτά τα χρόνια έχει δημιουργηθεί μια πολύ ωραία σχέση με τον Χρήστο. Είναι ένας άνθρωπος που πραγματικά το κάνει αυτό από αγάπη για τη μουσική, δηλαδή δεν κερδίζει οικονομικά, είναι πραγματικά κάποιος που αγαπάει και στηρίζει τη σκηνή αυτή, με όσους τρόπους διαθέτει. Εμένα με έχει στηρίξει και σε άλλες καταστάσεις, π.χ. μου έδωσε μεροκάματο σε φεστιβάλ που χρειαζόταν ένα εξτρά άτομο, έκατσα ταμείο στη συναυλία του Μπάμπη Παπαδόπουλου... Υπάρχει μια πολύ ανθρώπινη σχέση με τον Χρήστο, ενδιαφέρεται πολύ για τους καλλιτέχνες του. Έχω να πω τα καλύτερα για εκείνον. Έχει τόσα πολλά να κάνει και απορώ πού βρίσκει τον χρόνο να ασχολείται και με εμάς.
Το Υπόγειο: Έχω κι εγώ τις καλύτερες εντυπώσεις, και οφείλω να πω ότι η Puzzlemusik είναι απ’ τις λίγες ανεξάρτητες δισκογραφικές που δουλεύουν σοβαρά, και όντως κάνουν δουλειά για τους καλλιτέχνες –το καταθέτω αυτό από τη δική μου σκοπιά, τη δημοσιογραφική. Αλήθεια, παρακολουθείς τον εγχώριο μουσικό τύπο; Τι γνώμη έχεις;
Παρακολουθώ λίγο, και αυτό που έχω παρατηρήσει είναι ότι οι περισσότεροι θα αρκεστούν στη δημοσίευση του δελτίου τύπου, και δεν θα πάνε πιο πέρα, σε μια κριτική ή ένα άρθρο. Δεν ξέρω τους λόγους, αλλά σκέφτομαι ότι όπως όλη η βιομηχανία έχει πέσει, είναι λογικό να πέσει και ο τύπος -το ένα φέρνει το άλλο. Βέβαια, εξαρτάται κιόλας από τον καλλιτέχνη και το τι κοινό έχει -όσο μεγαλύτερο είναι το τελευταίο, τόσο περισσότερο θα ενδιαφερθεί και ο τύπος νομίζω. Για τους ανεξάρτητους καλλιτέχνες είναι πιο δύσκολα τα πράγματα, και πολύ λιγότερες οι αναφορές. Νομίζω πάντως ότι πριν έξι χρόνια, τότε που βγήκε το προηγούμενο άλμπουμ, ο μουσικός τύπος συνολικά ήταν πιο ενεργός, σε σχέση με τώρα.
Το Υπόγειο: Πώς σκοπεύεις να παρουσιάσεις ζωντανά το άλμπουμ;
Παίζω ήδη ζωντανά, μόνος μου προς το παρόν: έχω κάποια κρουστά προηχογραφημένα, και όλα τα άλλα τα κάνω live looping εκείνη τη στιγμή. Μπορεί να μη βγαίνει η ίδια αίσθηση με το να είχα μια μπάντα, αλλά κατά τα άλλα είναι μια χαρά, και μου δίνει την ευελιξία να μπορώ να παίζω σε μικρούς χώρους, όπου είναι πιο άμεση η κατάσταση. Ελπίζω ότι σιγά σιγά θα χτιστεί κάτι, ώστε να μπορέσω να κλείσω και κάποιον μεγαλύτερο χώρο κάποια στιγμή. Σε μια τέτοια περίπτωση, θα έχω φυσικά και άλλους μουσικούς.
Το Υπόγειο: Οπότε έχεις σκοπό να παίξεις και εκτός Αθηνών με αυτό τον τρόπο;
Ναι, θα γίνει μια περιοδεία, γύρω στις 7-8 ημερομηνίες, από Σεπτέμβρη, σαν μια πρώτη κίνηση. Εγώ γενικώς θέλω να παίζω παντού, οπότε ελπίζω ότι θα υπάρξουν και περισσότερες ημερομηνίες.
Το Υπόγειο: Έχεις υλικό για επόμενες κυκλοφορίες;
Έχω κάποιες ιδέες, τις οποίες γυροφέρνω, παίζω και πειραματίζομαι μαζί τους. Σίγουρα θέλω η επόμενη κυκλοφορία να έρθει πιο σύντομα, να μην υπάρξει δηλαδή τόσο μεγάλο κενό, όπως υπήρξε τώρα. Θέλω να πιστεύω ότι σε δύο χρόνια θα έχω κάτι καινούργιο. Νιώθω ότι το δεύτερο πήρε πολύ καιρό γιατί άλλαξε και πολύ ο ήχος μου. Τώρα αυτός ο νέος ήχος μού δίνει τη δυνατότητα να γράψω πιο εύκολα κομμάτια, είναι κάτι νομίζω που μπορώ να εξελίξω πιο γρήγορα, οπότε ναι, νιώθω ότι σύντομα θα έχω κάτι να παρουσιάσω.
